Του Μάκη Μπαλαούρα
Είναι σε όλους πλέον κατανοητό ότι τα μέτρα που πάρθηκαν έως σήμερα από τις μνημονιακές κυβερνήσεις είχαν αποκλειστική προτεραιότητα τη δημοσιονομική προσαρμογή και τη διασφάλιση των δανειστών μας. Αγνοήθηκε παντελώς η κοινωνική επίπτωση των μέτρων αυτών, τα οποία ήρθαν να προστεθούν σε μία ιδιαίτερα επιβαρυμένη κατάσταση από πλευράς διαστάσεων ανεργίας και φτώχειας στη χώρα μας, αυτό που ονομάστηκε ανθρωπιστική κρίση, με μεγαλύτερη επίπτωση στους πιο επιβαρυμένους στο παρελθόν Νομούς της χώρας.
Τα τελευταία χρόνια, το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί ένα από τα πιο «φλέγοντα» θέματα τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο διαμόρφωσης προτάσεων πολιτικής. Ως κοινωνικός αποκλεισμός ορίζεται «η παρεμπόδιση απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών», όπως είναι π.χ. αυτά της εκπαίδευσης, του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης κλπ., η έλλειψη των οποίων οδηγεί συνήθως στην οικονομική ανέχεια και περιθωριοποίηση. Το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού είναι μια σημαντική απειλή για την κοινωνία, και ιδιαίτερα στην αρνητική συγκυρία της τρέχουσας κρίσης. Σημαντική συμβολή στη διερεύνησή του σε εθνικό και περιφερειακό είναι το ερευνητικό έργο «Ανάπτυξη περιφερειακών δεικτών κοινωνικού αποκλεισμού και μεθόδων μέτρησης της κοινωνικής ανισότητας για τη Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησο και τα Ιόνια Νησιά», με ευθύνη των καθηγητών Αθ. Μπέλλα και Βασ. Παππά και με τη συνεργασία 21 πανεπιστημιακών, το οποίο ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2013.
Το κύριο αντικείμενο της έρευνας ήταν να διερευνηθεί ο Κοινωνικός Αποκλεισμός σε 19 Νομούς της χώρας στις περιφέρειες Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας, Ιονίων νήσων, Ηπείρου, Στερεάς Ελλάδας και Θεσσαλίας, δηλαδή γεωγραφικές περιφέρειες ενός πολύ μεγάλου τμήματος της χώρας, το οποίο σε γενικές γραμμές, υστερεί οικονομικο-κοινωνικά και ενδέχεται στις περιοχές αυτές να διαμορφώνονται συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού.
Μια απερίγραπτη κατρακύλα…
Από τις περιφέρειες αυτές επιλέχτηκαν οι νομοί με τον χαμηλότερο δείκτη ΑΕΠ, ως πρώτο κριτήριο ένδειξης κοινωνικού αποκλεισμού. Σημειώνουμε ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των υπό διερεύνηση Νομών ήταν αρκετά υψηλότερο στο παρελθόν, όπως της Ηλείας που ενώ το 1981 βρισκόταν στις πρώτες θέσεις με 83,4% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας, σήμερα βρίσκεται μόλις στο 54,4% του αντίστοιχου μεγέθους του συνόλου της χώρας,
Το φαινόμενο του αποκλεισμού σχετίζεται με τις εξής κύριες διαστάσεις:
α) τον αποκλεισμό από την αγορά εργασίας και
β) τον αποκλεισμό από την αγορά αγαθών και υπηρεσιών (κατανάλωση) και
γ) οι υποκειμενικοί δείκτες περιγράφουν τον υλικό, κοινωνικό και ψυχολογικό αποκλεισμό, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός από τα άτομα που τον υφίστανται.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν είναι μόνο οικονομικό φαινόμενο, αλλά και κοινωνικό. Δεν ταυτίζεται με την έννοια της φτώχειας και προσδιορίζεται ως μία διαδικασία όπου το άτομο παρεμποδίζεται (μερικώς ή ολικώς) από τη χρήση του δημόσιου και κοινωνικού κεφαλαίου, έχει μειωμένη συμμετοχή στην κοινωνία και έχει περιορισμένες δυνατότητες πρόσβασης σε αγαθά μέσω της αγοράς και γενικότερα έχει περιορισμένες δυνατότητες βελτίωσης της ποιότητας ζωής του. Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα δυναμικό φαινόμενο, που επηρεάζει διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής και προκαλεί ρήξεις στις σχέσεις ατόμων – κοινωνίας καθώς και ότι συνδέει τη κατάσταση του ατόμου με τη συνολικότερη κατάσταση της κοινωνίας που ζει.
Συγκλονιστικά συμπεράσματα για φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό
Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα για την εκτίμηση της φτώχειας υπολογίζεται το διάμεσο σταθμισμένο (ανάλογα με τη σύνθεση της οικογένειας) οικογενειακό εισόδημα είναι 500 ευρώ και ως εκ τούτου η γραμμή της φτώχειας τίθεται στο 60% του διάμεσου, δηλαδή στα 300 ευρώ και η γραμμή της απόλυτης φτώχειας τίθεται στο 40% του διάμεσου εισοδήματος, δηλαδή στα 200 ευρώ.
Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι το υψηλότερο ποσοστό φτώχειας παρουσιάζουν οι Νομοί Ζακύνθου (47,6%), Ευρυτανίας (35,8%),Λακωνίας(35,4%) και Ηλείας(28,6%).
Σε καθεστώς απόλυτης φτώχειας το υψηλότερο ποσοστό απόλυτης φτώχειας ευρίσκεται στο νομό Ζακύνθου (28,6%),Ηλείας(20,0%) και στο νομό Λακωνίας (17,7%).
Στην ικανοποίηση των συνθηκών διαβίωσης παρατηρούμε ότι το υψηλότερο ποσοστό ατόμων που αντιμετωπίζει προβλήματα βρίσκεται στο Νομό Ηλείας (9,3%) και στο νομό Φθιώτιδας (6,9%). Το υψηλότερο ποσοστό αδυναμίας ικανοποίησης των βασικών αναγκών βρίσκεται στο νομό Λευκάδας και στο νομό Άρτας, σε σχέση με το σύνολο των κατοίκων σε αυτούς τους νομούς.
Οι κοινωνικά αποκλεισμένοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους σε σχέση με το σύνολο των κοινωνικά αποκλεισμένων είναι στην Αιτωλοακαρνανία (9,3%), στην Αχαΐα (14,2%) και στην Ηλεία (10,4%). Το υψηλότερο ποσοστό κοινωνικού αποκλεισμού συναντάται στο νομό Άρτας (29,1%), στο νομό Ηλείας (28%), στο νομό Ευρυτανίας (26,9%) και στο νομό Τρικάλων (26,7%).
Με βάση το βαθμό δυσκολίας ικανοποίησης των βασικών αναγκών του νοικοκυριού (στέγαση, διατροφή κ.α) και κατά πόσο η κατοικία που διαμένει διαθέτει στοιχειώσεις παροχές (νερό, ηλεκτρικό ρεύμα κ.α) παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό από τα άτομα αυτά κατοικούν στο νομό Ηλείας (12,8%) και στο νομό Φθιώτιδας (9,2%).
Το χειρότερο επίπεδο των συνθηκών διαβίωσής συναντάται στο νομό Αχαΐας (15%) και ακολουθεί ο νομός Ηλείας (9,5%).
Άντεξε η πρωτογενής παραγωγή
Από την ανάλυση των στοιχείων της έρευνας πως οι κλάδοι που επλήγησαν περισσότερο είναι το εμπόριο (-38,0%), οι κατασκευές (-36,6%), οι υπηρεσίες καταλύματος και εστίασης, όπου συμπεριλαμβάνεται ο τουρισμός (-34,3%), και η μεταποίηση (-29,7%). Οι χαμηλότερες απώλειες θέσεων απασχόλησης καταγράφονται στη γεωργία-δασοκομία-αλιεία (μόλις 2,4%), γεγονός που δείχνει ότι ο πρωτογενής τομέας παραμένει ένας από τους ‘πυλώνες’ των τοπικών οικονομιών, με σημαντικές αντιστάσεις στην τρέχουσα κρίση και πυλώνας εκκίνησης της ανάπτυξης.
Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
α) την οικονομική στήριξη αυτών που έχουν ανάγκη,
β) την ένταξή τους και ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία,
γ) εκπαίδευση και κατάρτιση των γεωργών ώστε να ειδικευτούν σε νέους καλλιέργειες, να ενισχυθούν επιχειρηματικά για να γίνει ανταγωνιστικότερη η παραγωγή τους..
δ) οι συνταξιούχοι, δεδομένου ότι είναι μία σημαντική ομάδα, η οποία πλήττεται σε μεγάλο βαθμό από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Στη περίπτωση αυτή το κράτος θα πρέπει πρωτίστως να φροντίσει για την εισοδηματική τους στήριξη και την ένταξή τους στην κοινωνία.
Οι εγκληματικές ευθύνες των τοπικών «αρχόντων»
Τα συμπεράσματα της έρευνας είναι συγκλονιστικά. Μπορεί η κρίση να αγκάλιασε όλη την Ελλάδα και το σύνολο των πιο πληβειακών στρωμάτων, αλλά σε πρώτη ματιά δε μπορεί να εξηγηθεί πως Νομοί ευλογημένοι από τη φύση, όπως η Ηλεία, πριν ακόμα ξεσπάσει η κρίση, βρίσκονται στις πρώτες θέσεις της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η κατάσταση αυτή γίνεται όλο και πιο δυσχερής για την περιοχή στη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης. Οι αλλαγές τα τελευταία χρόνια δεν ήταν προς την κατεύθυνση μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων και της φτώχειας. Πράγματι, η ανεργία έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις, η φορολογία εισοδήματος έγινε λιγότερο προοδευτική, η έμμεση φορολογία αυξήθηκε δραματικά (ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης) αλλά και η φορολογία στα ακίνητα. Όλα αυτά είναι βέβαιο ότι οδήγησαν στο να μειωθεί δυσανάλογα η πραγματική αγοραστική δύναμη των φτωχότερων νοικοκυριών, ενώ οι μεγάλες αυξήσεις τιμών στα τρόφιμα και στα καύσιμα επηρέασαν τους φτωχούς πολύ περισσότερο από τα πιο πλούσια νοικοκυριά. Είναι προφανές ότι οι δημόσιοι εκπρόσωποι τους(βουλευτές, περιφερειάρχες, νομάρχες, δήμαρχοι και άλλα στελέχη του κρατικού μηχανισμοί) είχαν σαν μοναδική ενασχόληση τις πελατειακές εξυπηρετήσεις, που κατέρρευσαν με τις πρώτες ριπές της κρίσης, τη διαφθορά και τη διαπλοκή. Καμιά πρωτοβουλία και πίεση δεν άσκησαν και εξακολουθούν να μη ασκούν στους υπό κοινωνικό αποκλεισμό νομούς, για την παραγωγική ανασυγκρότηση τους και για διαφορετικά μοντέλα ανάπτυξης, για την ενθάρρυνση μορφών κοινωνικής οικονομίας, στα οποία θα επανέλθουμε αναλυτικότερα.
*από την ΕΠΟΧΗ
Σ.Σ. Οι πίνακες της έρευνας θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα της «Εποχής»
